Sunday, May 7, 2023

Súng, Vi trùng và Thép - Định mệnh của các xã hội loài người - Jared Diamond

 

Sách cung cấp thông tin về việc tại sao lịch sử đã diễn ra trên mỗi châu lục một khác? Lịch sử tương tác giữa các dân tộc khác nhau đã định hình thế giới thế giới hiện đại thông qua các cuộc chinh phục, bệnh truyền nhiễm.. Nếu ai quan tâm đến lý do tại sao có những lục địa xuất hiện loài người trước tiên nhưng sự phát triển vượt bậc lại nằm ở châu lục khác, thì cuốn sách này là lời giải đáp.

Suốt hầu hết quãng thời gian từ khi tổ tiên người hiện đại tách ra khỏi tổ tiên các loài vượn lớn, khoảng 7 triệu năm trước, mọi người trên Trái Đất đều kiếm ăn bằng săn bắt thú hoang và hái lượm quả dại. Chỉ trong vòng 11.000 năm trở lại day86 thì một số dân tộc chuyên sang sản xuất lương thực, nghĩa là thuần hoá thú hoang và xây dại rồi ăn thịt thú nuôi và cây trồng. Càng có nhiều calo thì càng có nhiều người hơn, rồi tích trữ lương thực thặng dư để nuôi những người làm công việc chuyên môn ngoài sản xuất , nhóm tinh hoa như vua và quan lại, nuôi binh lính chuyên nghiệp để bành trướng, giới tăng lữ để truyền bá tôn giáo, thợ thủ công để làm gươm, súng, thư lại để lưu trữ thông tin...Việc chuyển sang hình thái định cư cũng giúp gia tăng dân số so với di chuyển liên tục. Việc thuần hoá các loài thú lớn giúp cho việc di chuyển nhanh hơn khi chúng trở thành phương tiện giao thông. Đồng thời, khi thuần hoá thú vật, những người này sẽ là nạn nhân đầu tiên của các vi trùng biến di từ những thuỷ tổ trên động vật như đậu mùa, sơi, cúm....Khi những dân tộc đã có kháng thể này tiếp xúc với dân tộc khác, có thể làm giết chết đến 99% những người chưa tiếp xúc. Vi trùng bắt nguồn từ các loài vật thuần hoá đã đóng vai trò quyết định trong việc người châu Âu chinh phục châu Mỹ bản địa, châu Úc, người Nam Phi...

Việc thuần hoá cây trồng và vật nuôi có ý nghĩa lớn hơn nhiều chứ không chỉ mang lại nhiều lương thực hơn và cho phép nâng cao dân số. Thặng dư lương thực có được nhờ cây trồng và vật nuôi cũng như các phương tiện vận chuyển do súc vật kéo là điều kiện tiên quyết để có những xã hội định cư , tập trung hoá về chính trị , phân chia giai tầng về xã hội, phức tạp về kinh tế và cách tân về công nghệ. Việc có cây trồng và vật nuôi giải thích các đế quốc có chữ viết, vũ khí bằng thép đã phát triển sớm nhất ở Âu-Á. Việc sử dụng ngựa và lạc đà trong quân sự, cũng như sức mạnh giết người của các vi trùng phát sinh từ vật nuôi đã hoàn tất danh mục những mối liên quan chủ chốt giữa sản xuất lương thực và chiến tranh chinh phục.


Công nghệ được hình thành một cách lũy tiến chứ không phải hành vi đơn độc của người hùng, và hầu hết công dụng của phát minh chỉ xuất hiện sau khi phát minh ra đời , chứ ko phải phát minh ra đời để đáp ứng nhu cầu tiên liệu.
Có 4 nhân tố đẩy nhanh việc xã hội chấp nhận một phát minh:
1. Công nghệ mới phải có ưu thế tương đối về kinh tế so với công nghệ hiện có
2. Giá trị và uy thế của công nghệ mới, có khi lấn lướt lợi ích.
3. Công nghệ mới phải thích ứng với một số giới có lợi ích riêng
4. Người ta phải dễ mục sở thị những ưu việt của công nghệ mới đó.
Người ta cố gắng lý giải sự khác hiệt trong khả năng tiếp nhận cái mới giữa các xã hội thông qua 14 nhân tố sau:
Đầu tiên. Tuổi thọ cao giúp nhà phát minh tiềm năng đủ thời gian tích lũy tri thức, lòng kiên trì để dấn thân.
Năm nhân tố tiếp theo là 1) khan hiếm lao động, 2) bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, 3) cơ hội đào tạo kỹ thuật, 4) xã hội được tổ chức sao cho đầu tư vào công nghệ có khả năng sinh lãi, 5) chủ nghĩa cá nhân mạnh mẽ.
Bốn nhân tố tiếp theo mang tính ý thức: hành vi chấp nhận rủi ro, quan điểm mang tính khoa học, sự khoan dung với những quan điểm khác biệt và thái độ tôn giáo với đổi mơi công nghệ.
Bốn nhân tố đề xuất còn lại có tác động không nhất quán: chiến tranh, chính phủ tập trung hóa, khí hẫu khắc nghiệt hay ôn hòa, tài nguyên dồi dào hay khan hiếm.

Nếu mọi nhân tố đều như nhau thì công nghệ sẽ phát triển nhanh ở khu vực rộng lớn, năng suất với dân cư đông đúc. Trong đó, vùng lưỡi liềm phì nhiêu và Trung Quốc, trục Đông Tây cho phép nhiều phát minh được tiếp thu và lan tỏa nhanh chóng sang các xã hội nằm trên vĩ độ và vùng khí hậu tương tự. Châu Mỹ thì bị chia cắt về địa lý và sinh thái: eo Isthmus ỡ Panama như cắt rời châu Mỹ và cánh rừng mưa Darien, sa mạc phía Bắc Mexico ngăn cách. Thêm nữa trục chính Bắc Nam của châu Mỹ buộc mọi thứ để phát tán thì phải vượt qua những vĩ độ / khí hậu khác nhau. Châu Phi là lục địa lớn thứ ba thì sa mạc Sahara là rào cản sinh thái lớn ngăn cách lục địa Âu Á và châu Phi, đồng thời trục Bắc Nam cũng là chướng ngại phát tán công nghệ. Còn lại Úc là lục địa nhỏ nhất nên năng suất thấp, bị cô lập nhất. Với ưu thế ban đầu Âu Á đạ đi trước các lục địa khác một quãng dài về công nghệ vào những năm 1492.

Sách có nội dung thật lôi cuốn và hữu ích, giải thích được những khía cạnh mà tài liệu lịch sử chưa ghi nhận được.

Tiêu đề sách nên đổi lại là Vi trùng, Công nghệ và Súng (Germs, Technology, Gun) vì chính công nghệ từ thời đá, lửa phát mình cải tiến ra nhiều thứ, chứ có thép rồi thuốc súng là sau đó rồi. Vẫn chưa hiểu ý tác giả vì sao đưa Thép vào tiêu đề như vậy.

Friday, May 5, 2023

Ánh sáng thành phố - Lôi Mễ

Tác phẩm cuối cùng trong chuỗi Lôi Mễ.
Dù cố tình để twist khúc cuối thì truyện vẫn thiếu logic nhiều thứ. Lôi Mễ chưa thể so với Tử Kim Trần hay Hà Mã.
Mạch truyện, ý tưởng okie, nhưng logic và phương phap giải quyết vấn đề thì nhiều sạn quá, khó bỏ qua được.
Mễ Nam trong truyện này là nhân vật nữ xuất hiện ở phần đầu của tập Giáo Hoá Trường. Nữ sinh ở Cáp Nhĩ Tân chặn đường xin đểu Phương Mộc.
Liêu Á Phàm là con gái của bà Tôn canh cửa trường cấp 3 của Phương Mộc trong tập đầu tiên Độc giả thứ 7. 
Tác giả mô tả 1 hồi như Phương Mộc là thanh niên lịch lãm, đi đâu cũng có nữ nhân vật mến mộ.

Wednesday, May 3, 2023

Sông ngầm - Lôi Mễ

Sau Giáo hóa trường, tập truyện này kể về vụ án bắt cóc và bán trẻ em qua biên giới.
Cho đến tập này thì tay viết của Lôi Mễ đã hoàn thiện, câu chuyệ  logic hơn, chặt chẽ hơn, mạch lạc và đáng đọc hơn các phần truyện trước.

Monday, May 1, 2023

Giáo hóa trường - Lôi Mễ

Đây là phần tiếp sau của Đề thi đẫm máu.
Trong tập này tác giả cũng đưa đến sát nhân hàng loạt nhưng ko phải 1 người mà là cả nhóm. Cốt truyện được xem là 1 điểm cộng với lý do giết người không giống ai và cú twist cuối truyện khá bất ngờ.
Tuy nhiên, phong cách Lôi Mễ vẫn vậy, việc mô tả giai đoạn trị liệu Lỗ Húc dài lê thê, như muôn chứng minh kiến thức.
Và cái kết thì thiếu chặt chẽ, một đứa trẻ làm sao lấy được súng của Lỗ Húc và sử dụng thành thạo là quá vô lý.
Nếu so sánh, Đề thi đẫm máu vẫn có tính chặt chẽ hơn.